İçindekiler
Eser sahibinin mali hakları, Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu ile koruma altına alınmıştır. Bu kanuna göre eser sahibinin mali ve manevi haklarını korumak için çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Öncelikle Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine göre eserin tanımını yapmak gerekirse; fikir ve sanat alanlarında ortaya çıkarılan ve sahibinin bizatihi kişisel özellikleri ile fikirlerini, hayal dünyasını yansıtan güzel sanatlar, edebiyat, müzik gibi alanlarda yapılmış ürünlere “eser” adı verildiğini söyleyebiliriz. Eser sahibi de bu tanıma uygun eseri meydana getirmiş olan kişidir. Eser sahibi “sahiplik” ünvanını elde edebilmek için herhangi bir izin, başvuru ya da tescil işlemine gerek duymamaktadır. Hukuk, eser sahibini bu işlemler olmaksızın korumakta, FSEK kapsamında eser sahibinin mali hakları ve manevi hakları ayrıntılı olarak düzenlenmektedir. Tescil işlemi daha çok ispata ilişkin konularda kolaylık sağlaması bakımından önem arz etmekte olup tescillenmemiş eserin korunmayacağı sonucuna varmak yanlıştır. Eserin ve eser sahibinin mali hakları tescilsiz eserlerde de korunmaktadır.
Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu Göre Eser Sahibinin Hakları
Eser sahibinin mali hakları FSEK ile ayrıntılı olarak koruma altına alınmış ve ilgili bölümlerde düzenlemeleri yapılmıştır. FSEK ile eser sahibinin temel olarak mali ve manevi haklara sahip olduğu düzenlenmiş, bu ana ayrım altında ise eser sahibinin hakları ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu ayrıma göre eser sahibinin mali hakları eseri işleme, çoğaltma, yayma, temsil ve işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletme hakkı iken; eser sahibinin manevi hakları ise umuma arz yetkisi, eser adının belirlenmesi yetkisi, eserde değişiklik yapılmasını men hakkı ve eser sahibinin malik ve zilyetlere karşı kullanabileceği haklar olarak düzenlenmiştir.
Eser Sahibinin Mali Hakları
Eser sahibinin mali hakları eser ile birlikte, kişinin bu eserin sahibi olması nedeniyle iktisap edebileceği maddi kazanımlar ile ilgili hususlardır. Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser sahibine tanınmış olan mali haklar işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil ve işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletme hakkıdır.
İşleme Hakkı
Eser sahibinin mali hakları dendiğinde akla ilk gelen hak eser sahibine tanınan işleme hakkıdır. Eser sahibinin, eserden faydalanma hakkı kapsamında ilk ve en önemli hakkı eseri işleme hakkıdır. Eser üzerinde işleme suretiyle değişiklik yapılması sadece eser hakkı sahibine aittir. Bir başkasının eseri işleyerek başka bir ürüne dönüştürebilmesi için telif hakları gereği izninin alınması şarttır. İşleme hakkına örnek olarak bir romanın filme çevrilmesi verilebilir. Eser sahibi yazılı bir devir sözleşmesi ile kendisine tanınan işleme hakkını devredebilir. Devir işlemi mutlaka yazılı olması gereken bir sözleşme ile gerçekleştirilir. Devir kapsamında işleme hakkı ve işleme hakkıyla birlikte devri gerekli olan bazı yan hakların da devri sağlanır.
Çoğaltma Hakkı
Eser sahibinin mali hakları arasında yer alan bir diğer hak ise çoğaltma hakkıdır. Eserin örneklendirilerek çoğaltılması hakkı yalnızca eser sahibinin olup çoğaltma hakkı da telif hakkının kapsamına giren bir hak çeşididir. Dolayısıyla eser sahibinin izni olmadan herhangi bir şekilde eserin çoğaltılması mümkün değildir. Eserin kopyalanması, her türlü teknolojik aletle eserin kaydı gibi işlemler çoğaltma hakkına girmektedir. İşleme hakkı gibi çoğaltma hakkı da devri yazılı bir sözleşme ile yapılabilen haklar arasındadır. İşlenen eserin de çoğaltma hakkı bu devir kapsamında devrolunana geçecektir.
Yayma Hakkı
Yayma hakkı eserin aslını veya örneklerini ödünç verme, kiralama, satış işlemleri gibi eserin yayılmasına neden olan faaliyetlerin tamamına verilen isimdir. Eser sahibinin mali hakları arasındaki yayma hakkı yurtdışından getirilen eserlerin yayılması için de geçerlidir.
Temsil Hakkı
Halka açık yerlerde eserin yayını, dağıtımı, okunması gibi işlemler eser sahibine tanınmış olan ve yalnızca eser sahibi tarafından kullanılabilecek olan eser sahibinin mali hakları arasında sayılmıştır. Temsil hakkının devrinde bir farklılık olarak şu durum söz konusudur. Eser sahibinin meslek birliği üyesi olması halinde temsil yetkisi devri ayrıca bu birliğin de iznine tabidir.
Umuma İletim Hakkı
Eser sahibinin mali hakları arasında yer alan bir diğer hak da eserin umuma iletilmesi hakkıdır. Eserin aslı ya da nüshası toplumun ulaşımına ve erişime açılması ile her türlü görüntü nakli, ses ve iletim yoluyla yayılması hakkı eser sahibine aittir.
Eser Sahibinin Haklarını Koruması İçin Öngörülen Yollar
Eser sahibinin mali hakları ve manevi hakları Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca koruma altındadır. Bu kanunun belirlemiş olduğu yollar ile eser sahibi haklarını korur ve korunması için talepte bulunabilir. Eser sahibi FSEK uyarınca şu davaları açma hakkına sahiptir:
Tecavüzün Men’i Davası
Tecavüzün önlenmesi davası eser sahibinin mali hakları üzerinde gerçekleşmemiş ancak gerçekleşmesi muhtemel gözle bakılan tehlikeler için bu tehlikelerin gerçekleşmeden önlenmesi için açılacak bir dava türüdür. Tecavüzün men’i davası için tehlikeye yönelik somut deliller olması gerekmektedir.
Tecavüzün Ref’i Davası
Tecavüzün ref’i davası tecavüzün meninden farklı olarak halen sürmekte olan biz tecavüze ilişkin, bu tecavüzün kaldırılmasına ilişkin talep içeren bir davadır. Gerçekleşmekte olan tecavüze ilişkin bir davadır.
Maddi Tazminat Davası
Eser sahibinin mali hakları ya da manevi hakları arasında sayılmış haklarının ihlali sonucunda, eser sahibinin uğradığı maddi zararların karşılanması amacıyla açılan davadır.
Manevi Tazminat Davası
Eser sahibinin kişilik hakları ve bu eser nedeniyle sahip olduğu özelliklerin zedelenmesi sonucunda bu ihlalin meydana getirdiği zararlarının en aza indirilmesi amacıyla manevi zararının tazminini isteme hakkı bulunmaktadır.
Tespit Davası
Eser sahibinin “eser sahibi” olduğunun tespit edilmesi için açılabileceği gibi bu tespit davasını esere yapılan tecavüzün tespiti şeklinde de açmak mümkündür.
Kazancın İadesi Davası
Eser sahibinin mali hakları ve bu hakları korumak için öngörülmüş yollardan biri de eser sahibinin hak sahibi olduğu bir konuda bir başkasının bu hakka dayalı olarak elde etmiş olduğu kazancın iadesini talep etme hakkıdır. Kazancın iadesi davasında maddi kayıp bedeli esas alınmaktadır.
Eser sahibinin bu davalardan birini, birlikte ya da ayrı olarak birkaçını açacağı hususu alanında tecrübeli bir avukat eliyle yapılmalıdır. Böylelikle hem maddi hem manevi haklarınız gözetilerek uygun olan en iyi yol belirlenecektir. Eser sahibinin mali hakları ve manevi hakları korunma süresi açısından bir kısıtlamaya tabi olmamakla birlikte telif hakkı 70 yıl boyunca korunmaktadır. 70 yıllık sürenin bazı durumlarda farklı süreye tabi olduğu unutulmamalıdır. Ayrıca bu 70 yıllık sürenin eser sahibinin ölüm tarihinden itibaren işleyeceği de unutulmamalıdır. Eser sahibinin bir topluluk olması durumunda ya da birden fazla kişinin eser sahibi sıfatını taşıdığı durumlarda 70 yıllık bu süre son eser sahibinin vefatı itibariyle başlayacaktır. Eser sahibinin mali hakları ölenin mirasçılarına geçiyorken manevi haklar kişiye yani eser sahibine sıkı sıkıya bağlı olduğu için mirasçılara geçişi mümkün olmayan haklar arasındadır.
Eser sahipliğine ilişkin dava açmadan önce mutlaka fikri mülkiyet hukuku alanında çalışan telif avukatı başta olmak üzere fikri mülkiyet hukuku avukatları ile hareket etmenizi tavsiye ederiz.
