Moda Tasarımlarının Korunması

Moda tasarımları fikir ürünü olmaları sebebiyle hem 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun hem de 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun hukuki korumasından yararlanabilmektedir. Bu kanunlar haricinde aynı zamanda 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan haksız rekabet hükümlerinden de yararlanabilecektir. AEY Legal olarak bu yazımızda sizlere moda tasarımlarının 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun haksız rekabet hükümleri uyarınca korunması hakkında açıklamalarda bulunacağız.

Tasarım Koruması

Türk fikri ve sınai mülkiyet mevzuatı uyarınca fikir ürünleri kümülatif koruma ilkesi kapsamında hukuken korunabilmektedir. Bu kapsamda fikir ürünleri hukuki unsurları taşıması şartıyla farklı türde hukuki korumalardan yararlanabilecektir. Bu hukuki korumalar; 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Haksız Rekabet hükümleri olarak gösterilmektedir.

Moda tasarımları da bir fikir ürünü olmaları sebebiyle yukarıda belirtilen hukuki koruma kapsamlarından kümülatif yararlanabilmektedir. Bu kapsamda 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan tasarım, marka, patent ve faydalı model; 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan eser kategorilerinden birine veya birkaçına girmesi halinde eser; hukuki koruma sürelerinin dolması veya tescilsiz olmaları halinde ise 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun haksız rekabet hükümleri korumasından yararlanabilecektir.

Sınai Mülkiyet Kanunu’na Göre Moda Tasarımı

Moda tasarımı, işlevi ve üretilme şekli sebebiyle 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan marka, patent, tasarım veya faydalı model gibi korumalardan birinden yararlanabilmektedir. Genellikle moda tasarımları üzerinde hem marka hem de tasarım iç içe geçmektedir. 

Moda tasarımı sahipleri tasarımlarında yer alan logoları marka olarak tescil ettirebilmektedir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Marka Olabilecek İşaretler başlıklı 4. maddesi uyarınca marka; bir teşebbüsün mallarının veya hizmetlerinin diğer teşebbüslerin mallarından veya hizmetlerinden ayırt edilmesini sağlaması ve marka sahibine sağlanan korumanın konusunun açık ve kesin olarak anlaşılmasını sağlayabilecek şekilde sicilde gösterilebilir olması şartıyla kişi adları dahil sözcükler, şekiller, renkler, harfler, sayılar, sesler ve malların veya ambalajların biçimi olmak üzere her türlü işaretten oluşabilecektir. Bir moda tasarımı sahibi tasarımın üzerinde yer alan markayı Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tescil ettirerek, marka tescilinin sağladığı hukuki korumadan yararlanabilecektir.

Tasarım ise 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Tasarım ve Ürün başlıklı 55. maddesinde tanımlanmıştır. İlgili tanım uyarınca tasarım; ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür. Moda tasarımları görünümleri sebebiyle, tasarım korumasından da yararlanabilecektir. 

Moda tasarımları yukarıda belirtilmiş olan marka ve tasarım koruması haricinde 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda yer alan patent ve faydalı model korumalarından yararlanabilecektir. Örneğin birçok fonksiyonlu seyahat çantası, çanta olabilecek mont veya topuğu değişen topuklu ayakkabılar üretiminde patent veya faydalı model korumasından yararlanma söz konusu olabilecektir.

Tasarım Koruması Dışında Kalan Haller

Bir tasarımın hangi haller kapsamında koruma dışı kalacağı 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun Koruma Kapsamı ve Koruma Dışı Haller başlıklı 58. maddesinde belirtilmiştir. İlgili hüküm uyarınca;

• Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarımlar,
• Ürünün teknik fonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özellikleri, 
• Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu ürünlerin görünüm özellikleri
• Paris Sözleşmesi kapsamında yer alan hükümranlık alametleri ile bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren, dinî, tarihî ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği işaretlerin armaların, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarımlar

Tasarım korumasından yararlanamayacaktır. Örneğin geçmişte ünlü bir markanın Afro-Amerikan suratından anahtarlık tasarlaması kamu düzenine ve ahlaka aykırı tasarım olarak değerlendirilmiştir.

Eser Koruması

Moda tasarımları, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun sağladığı hukuki korumanın yanında kümülatif koruma ilkesi kapsamında, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hukuki korumasından da yararlanabilmektedir. Bir moda tasarımının eser korumasından yararlanabilmesi için “eser” niteliğini haiz olması gerekir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun Tanımlar başlıklı 1/B maddesi uyarınca sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri eser sayılmaktadır. 

Yukarıda belirtilen tanım uyarınca moda tasarımı sahibinin hususiyetini taşıyorsa, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan eser türlerinden biri içine giriyorsa ve fikri bir çabanın ürünü olarak ortaya konmuşsa eser korumasından yararlanacaktır.

Moda tasarımları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan eser türlerinden ikisinin şartlarını sağlayabilmektedir. Bunlardan ilki ilim ve edebiyat eseri diğer ise güzel sanat eseridir. 

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun ilim ve edebiyat eserleri başlıklı 2. maddesi uyarınca bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, her çeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimarı maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri ilim ve edebiyat eseri sayılacaktır. Örneğin basit hatlarla yaratılmış bir eskiz çalışması, ilim ve edebiyat eseri olarak değerlendirilebilecektir.

Yine 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun Güzel Sanat Eserleri başlıklı 4. maddesi uyarınca estetik değere sahip olan tekstil ve moda tasarımları ise güzel sanat eseri kapsamında hukuki korumadan yararlanacaktır. Sanatsal özellik taşıyan moda çizimleri ise güzel sanat eseri olarak nitelendirilebilecektir.

Moda tasarımı sahiplerinin eser sahipliğinden kaynaklanan birtakım mali ve manevi hakları bulunmaktadır. Eser sahipleri tasarımlarının hukuka aykırı kullanımın engellenmesi amacıyla bu haklar kapsamında üçüncü kişilerden hukuki taleplerde bulunabilmektedir.

Moda Tasarımlarının Haksız Rekabet Hükümlerine Göre Korunması

Moda tasarımcısı tasarımını uzun bir sürede yoğun bir çabayla meydana getirmektedir. Burada tasarımcının yarattığı ürünün ticari hayatta bir başka kişi tarafından ticari yönden sömürülmesi engellenmeye çalışılmaktadır. Koruma süresi sona ermiş veya tescili yapılmamış bir tasarım, emeğin korunması amacıyla haksız rekabet korumasından yararlanabilecektir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Haksız Rekabetin Amaç ve İlke başlıklı 54. maddesi uyarınca haksız rekabete ilişkin hükümlerin amacı, bütün katılanların menfaatine, dürüst ve bozulmamış rekabetin tesisidir. Bu kapsamda aldatıcı veya dürüstlük kuralına diğer şekillerdeki aykırı davranışlar ile ticari uygulamalar haksız ve hukuka aykırı olarak değerlendirilecektir.

Haksız rekabet halleri 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Dürüstlük Kuralına Aykırı Davranışlar, Ticari Uygulamalar başlıklı 55. maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmektedir. Haksız rekabet halinde moda tasarımı sahipleri ortaya çıkacak zararın tazmini için bu hükümlere uygun olarak talepte bulunabilecektir.

Haksız rekabet hükümleri aynı zamanda kötü niyetle yapılan ve hükümsüz kılınan tasarım tescilleri açısından da söz konusu olabilecektir. Örneğin kötü niyetli tescilin iptalini talep eden tasarım sahibi ürünleri satamadığından hareketle haksız rekabet kapsamında kötü niyetli üçüncü kişiden haksız rekabet kapsamında talepte bulunabilecektir. 

Yukarıda hukuki açıdan önem ihtiva eden “Moda Tasarımlarının Korunması” konusu genel bir çerçeveyle açıklanmıştır. “Moda Tasarımlarının Korunması” konusu oldukça önemli ve hukuki danışmanlık alınması gereken başlıca konulardan biridir. Daha fazla bilgi ve danışmanlık için hukuk büromuzla iletişime geçebilirsiniz.